Najprościej mówiąc upadłość konsumencka to wyjątkowa szansa na oddłużanie osoby prywatnej tj. nie prowadzącej działalności gospodarczej.  Jest ona obecnie jedynym legalnym sposobem na wyjście dłużnika z trudnej sytuacji finansowej, w której utracił już możliwość spłaty swoich zobowiązań.

Skorzystanie z upadłości pozwala na nowy start bez obciążeń finansowych, wynikających z niewypłacalności, ponieważ skutkiem upadłości konsumenckiej z założenia jest umorzenie nawet całości posiadanego zadłużenia – bez konieczności jego całkowitej spłaty.
Na ogłoszeniu upadłości konsumenckiej zyskują wszyscy dłużnicy, których stan zadłużenia jest wyższy niż wartość posiadanego majątku. Ogłoszenie upadłości jest możliwe także wobec osób nieposiadających żadnego majątku, a nawet stałych dochodów. Upadłość konsumencka prowadzi także do zawieszenia, a w konsekwencji, do umorzenia egzekucji komorniczych.

Należy pamiętać, że instytucja upadłości konsumenckiej w polskim porządku prawnym, w tak przyjaznej formule, funkcjonuje stosunkowo niedawno. Pozwala ona konsumentom dokonać nawet całkowitego oddłużenia niezależnie od ilości wierzycieli i wysokości zadłużenia, najprawdopodobniej to jedyna szansa na dokonanie tej czynności na niespotykanie korzystnych dla dłużnika warunkach.

Warto też wspomnieć, że upadły może wnioskować o przydzielenie mu kwoty na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, w wypadku kiedy lokal w którym zamieszkuje wchodzi w skład masy upadłości i przeznaczony jest do zbycia w celu zaspokojenia wierzycieli. Kwotę tę może otrzymywać nawet od 12 do 24 miesięcy.

I. POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE OGŁOSZENIA UPADŁOŚCI

1. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
   
   • Wniosek jest najważniejszym elementem, gdyż stanowi pierwszy krok do oddłużenia. Często udaje się, ogłosić upadłość  jedynie na skutek złożenia prawidłowo opracowanego wniosku – bez przeprowadzania rozprawy, a tym samym można uniknąć stresu związanego z wizytą w sądzie.  Warto więc dołożyć wszelkich starań na etapie jego sporządzania. To na podstawie wniosku sąd otwiera postępowanie upadłościowe, w trakcie którego bada czy dłużnik spełnił warunki konieczne do ogłoszenia upadłości, ze szczególnym uwzględnieniem niewypłacalności i jej niecelowego charakteru.
   • Uwaga! Na etapie sporządzania wniosku należy ujawnić wszystkich wierzycieli wraz z kwotami zadłużenia i terminami zapłaty. Zaniechanie tego obowiązku skutkuje nieumorzeniem tej części zadłużenia.
   • Sąd w postanowieniu ogłasza upadłość dłużnika – upadłego.

II. POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE (PO OGŁOSZENIU UPADŁOŚCI)

1. Sąd tym samym postanowieniem, w którym ogłasza upadłość dłużnika wyznacza sędziego komisarza i syndyka, którzy czuwają nad prowadzeniem dalszego postępowania. Sąd określa też tryb prowadzonego postępowania, gdyż uznać może, że upadłość powinna zostać przeprowadzona na zasadach określonych dla przedsiębiorców.
2. W przypadku określenia przez Sąd „trybu konsumenckiego”, rozpoczyna się postępowanie upadłościowe, w którym:
   
   • Syndyk zasięga informacji dotyczących upadłego poprzez naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla upadłego, mających wpływ na ocenę jego sytuacji majątkowej, w szczególności dotyczących okoliczności powodujących powstanie po stronie upadłego obowiązku podatkowego w okresie pięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
   • Syndyk zasięga informacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, czy upadły jest wspólnikiem spółek handlowych, jak również czy w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości sprawował funkcję członka organu spółek handlowych i czy w stosunku do tych spółek ogłoszono upadłość.
   • W toku postępowania dokonuje się określenia składu i wartości Masy Upadłości (majątku upadłego i jego dochodów), ustalenia Listy Wierzytelności (długów upadłego), spieniężenia majątku upadłego (jeżeli taki posiada) oraz podziału kwoty uzyskanej na skutek sprzedaży aktywów upadłego między wierzycieli.
   • Jeżeli dłużnik nie posiada żadnego majątku to likwidacji nie przeprowadza się, następuje jedynie zatwierdzenie Listy Wierzytelności, to jest ustalenia kompletnej listy wierzycieli.
3. Po upływie terminu do zgłaszania wierzytelności i przeprowadzeniu likwidacji majątku wchodzącego w skład masy upadłości syndyk:
   
         a) Syndyk składa sądowi projekt planu spłaty wierzycieli z uzasadnieniem.
   
   Sąd natomiast wydaje postanowienie, w którym najważniejszym elementem jest ustalenie czy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.
   
   Od tego ustalenia zależeć będzie długość ustalonego ostatecznie planu spłaty. Można więc powiedzieć, że jest to swoista ocena przyczynienia się dłużnika do popadnięcia w stan niewypłacalności całkowitej.
   
   - W przypadku jeśli Sąd uzna, iż niewypłacalność powstała bez winy upadłego plan spłaty może być wyznaczony maksymalnie na 36 miesięcy. Przy czym może być krótszy, np. rok.
   - w przypadku drugim, a więc wskazania, że upadły  doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa plan spłaty może być ustalony na minimum 36 miesięcy, maksymalnie do 84 miesięcy.
   
   Uwaga !
   
   Plan Spłaty Wierzycieli ustalony zostaje w sytuacji, kiedy po spieniężeniu masy upadłościowej (majątku upadłego) nadal pozostają niezaspokojone długi.
   
   • Sąd biorąc pod uwagę zarówno możliwości zarobkowe upadłego, jego sytuację osobistą np. osoby pozostające na jego utrzymaniu, oraz wysokość zadłużenia ustala  kwotę jaką upadły przekazywał będzie na poczet długu.
   • Plan Spłaty to dobrowolna i regularna ratalna spłata wierzycieli (jedynie częściowa) przez okres ustalony przez Sąd.
   • W przypadku gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 70% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, które w postępowaniu upadłościowym, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż rok.
   • W przypadku gdy w drodze wykonania planu spłaty wierzycieli dłużnik spłaci co najmniej 50% zobowiązań objętych planem spłaty wierzycieli, plan spłaty wierzycieli nie może zostać ustalony na okres dłuższy niż dwa lata.
   • Sąd określa także jaka część zobowiązań upadłego, po wykonaniu Planu, zostanie umorzona (oddłużenie).
   • Powołanie syndyka wygasa z mocy prawa – nadzór nad wykonywaniem Planu należy do wierzycieli i sądu.
   • Rzetelne wywiązanie się z ustalonego Planu Spłat daje upadłemu gwarancję umorzenia pozostałych zobowiązań.
   • Gdy sytuacja majątkowa i osobista upadłego pogorszy się w trakcie realizacji planu spłaty np. na skutek niezawinionej utraty pracy, choroby – Sąd może bez dalszych spłat umorzyć cały dług.
4. Sąd nie ustala Planu Spłaty Wierzycieli i pomija ten, etap jeżeli osobista sytuacja w sposób oczywisty wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach Planu. Oddłużenie następuje zatem bez jakichkolwiek świadczeń na rzecz wierzycieli w ramach takiego Planu.
   
   Faktyczne ODDŁUŻENIE.
5. W obecnej ustawie o upadłości wprowadzono rozwiązanie warunkowego umorzenia zobowiązań.
   
   Sąd oceniając możliwości zrealizowania ewentualnego planu spłaty musi wziąć pod uwagę sytuację, w której przyczyna braku możliwości zarobkowych upadłego jest przejściowa i w realnej perspektywie 5 lat rokuje poprawę. W takich okolicznościach, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli.
   
   Jeżeli tak się stanie  sąd, może uznać, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań i ustali plan spłaty wierzycieli. Umorzenie zobowiązań w takim przypadku nastąpi po wykonaniu planu spłaty.
6. Przesłanki do wydania postanowienia o odmowie ustalenia planu spłaty.
   
   Syndyk składa informację, że zachodzą przesłanki dotyczące wydania przez Sąd Postanowienia o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli, albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.
   
   - Sąd wydaje postanowienie o odmowie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowego umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli:
   
   1) upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań,
   2) w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań
   
   - chyba że ustalenie planu spłaty wierzycieli lub umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli lub warunkowe umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
7. Ostatecznie jakkolwiek nie wyglądałaby droga do ustalenia planu spłaty, sąd dopiero po jego prawidłowym wykonaniu, postanowieniem  o umorzeniu niewykonanych w postępowaniu upadłościowym (niezaspokojonych) zobowiązań wydanym z urzędu umarza kwotę określoną w postanowieniu o Planie spłaty wierzycieli. W tym momencie następuje faktyczne oddłużenie upadłego.
   
   Uwaga:
   
   W przypadku warunkowego umorzenia zobowiązań po upływie 5 lat, podczas których nie ustanie przyczyna dla której upadły nie jest w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłaty wierzycieli postanowienie o umorzeniu zobowiązań następuje na wniosek upadłego lub wierzyciela.
8. W toku postępowania upadłościowego sąd w trzech wypadkach jest zobowiązany do wydania postanowienia o oddłużeniu:
   
   • po wykonaniu Planu Spłaty Wierzycieli przez upadłego,
   • po wydaniu postanowienia o zakończeniu postępowania upadłościowego, gdy sąd nie ustala Planu Spłaty Wierzycieli, ponieważ osobista sytuacja upadłego w sposób oczywisty wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach Planu,
   • po uchyleniu Planu Spłaty Wierzycieli, jeżeli upadły trwale utracił możliwość wykonywania Planu na skutek okoliczności niezależnych od niego.